“Wierum zonder kwelder is als Wierum zonder kerk”

Aan de Waddenkust, bij het Friese dorp Wierum, is de kwelder na jaren van afkalving hersteld. Dit dankzij een bijzondere samenwerking tussen bewoners, Rijkswaterstaat en het project 1Dyk.

Van urgentie naar actie

Volgens Pim de Wit van de werkgroep Red de Kwelder verdween de kwelder elk jaar ongeveer een meter door erosie. Dit was niet alleen een ecologisch, maar ook een cultureel verlies. “Veel oudere inwoners hebben hun jeugd op de kwelder doorgebracht. In Wierum zeggen we: Wierum zonder kwelder is als Wierum zonder kerk”, zegt Pim.

Toen 1Dyk voor de dijkversterking bewoners uitnodigde om ideeën in te dienen, greep de werkgroep deze kans aan. Ondanks dat Wierum slechts 200 volwassen inwoners telt, werden met hulp van streekbewoners en natuurliefhebbers bijna 1.800 handtekeningen verzameld. Eind 2022 werd de petitie overhandigd aan het bestuur van 1Dyk, waarna het plan werd gehonoreerd en Rijkswaterstaat opdracht kreeg tot uitvoering.

Tijd nemen en samenwerken

Projectmanager Jacco Doze van Rijkswaterstaat legt uit dat natuurherstel zorgvuldig moet gebeuren. “We moesten rekening houden met het storm- en broedseizoen en met ecologische en technische eisen. Dat kost tijd”, volgens Jacco. Volgens hem was het ook belangrijk om het momentum te behouden door vanaf het begin nauw samen te werken met de werkgroep en Dorpsbelang Wierum.

Collega Jette Bijlholt, technisch manager bij Rijkswaterstaat, benadrukt het belang van deze samenwerking: “De betrokkenheid en vasthoudendheid van het dorp hebben het project vooruit geholpen. De open houding en transparante communicatie zorgden voor een goede samenwerking.”

Hoopgevende eerste resultaten rijsthoutendammen

In augustus 2024 werden de nieuwe rijshoutendammen aangelegd. Vrijwel direct zagen vogelaars visdieven en tureluurs op de dammen neerstrijken. Het recent verschenen rapport van Rijkswaterstaat bevestigt dat de kwelderrand niet verder is geërodeerd en dat er tussen de dammen sedimentatie is gevormd van 10 tot 35 centimeter. “Dit is voor de initiatiefnemers een geweldig eerste voorlopig resultaat”, aldus Pim.

Van behoud naar inrichting

Hoewel de erosie is gestopt, is het herstel van de kwelder nog niet af. Pim wijst erop dat het gebied verwaarloosd is en pleit voor een beheerder met oog voor natuur. Verder wacht het dorp met smart op een plan voor de inrichting van de kwelder die de kwaliteit van de natuur verbetert. “Die keuze laat wel erg lang op zich wachten,” merkt Pim kritisch op.

Uit een quickscan bleek dat de kwelder ecologisch waardevol is, vooral voor vogels en vegetatie. Jette vertelt: “Voordat we iets optimaliseren, moest eerst de afslag stoppen.” Jacco vult aan: “We werken nu langs twee sporen: behoud via de dammen – zodat de kwelder blijft bestaan – en daarna inrichting voor natuurdoelen. Dat sluit ook aan bij wat de inwoners van het dorp zelf willen.”

Kaderrichtlijn Water en bredere natuurdoelen

Hoewel de aanleg van de dammen formeel vanuit PAGW gefinancierd is, draagt dit project direct bij aan de doelstellingen van de Kaderrichtlijn Water en Natura 2000 voor het behoud van kwelderoppervlak. Dit is belangrijk voor de ecologische waterkwaliteit en flora en fauna op de kwelder. “In de praktijk zie je op zo’n plek niet het verschil tussen KRW, Natura 2000 of PAGW, het loopt hier gewoon door elkaar,” aldus Jacco. Ook Jette benadrukt dat deze kwelder door LNV als prioritaire plek voor vogels is aangewezen en vanuit KRW en Natura 2000 meetelt voor behoud van oppervlak.

Beleving en betrokkenheid

Voor Wierum is de kwelder meer dan natuur alleen; het is een belangrijk onderdeel van de identiteit van het dorp en de leefomgeving van bewoners. Pim benadrukt dat het essentieel is om deze beleving levend te houden onder de dorpelingen, zodat de kwelder blijft voelen als een waardevolle plek voor mensen én natuur. “Daar wachten we op!”, aldus Pim.

Tot slot

Het project laat zien dat samenwerking tussen bewoners, organisaties en overheid natuurherstel mogelijk maakt. Dankzij de inzet van de werkgroep Red de Kwelder en Rijkswaterstaat wordt de kwelder bij Wierum niet alleen behouden, maar ook langzaam hersteld.

Hoewel het beheer nog aandacht vraagt, kijken de betrokkenen met vertrouwen naar de toekomst. De kwelder blijft belangrijk voor natuur en gemeenschap. Samen zorgen zij ervoor dat deze waardevolle plek behouden blijft.