De PAGW bouwt voort op de Verkenning Grote Wateren (2017), die een analyse van de ecologische waterkwaliteit van de vier grote wateren bevat. Dit resulteerde in een lijst met 33 mogelijke projecten. Een aantal van deze maatregelen wordt nu binnen de PAGW uitgevoerd.
De PAGW is een gezamenlijk programma van de ministeries van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) en Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN). Staatsbosbeheer, Rijkswaterstaat en Rijksdienst voor Ondernemend Nederland voeren de opdracht uit in samenwerking met regionale partijen. Het programma is in 2018 gestart en loopt tot 2050.
Verbeteren van de waterkwaliteit
Het ecologisch functioneren van de grote wateren in Nederland is zorgwekkend. Door de aanleg van de waterstaatswerken in de vorige eeuw, zoals dammen, sluizen en dijken, zijn natuurlijke stromen geblokkeerd en zijn de leefomstandigheden voor planten en dieren verslechterd. Dit heeft geleid tot een afname van biodiversiteit, waardoor de ecologische stabiliteit onder druk staat. Daarnaast veroorzaakt klimaatverandering, zoals de stijgende zeespiegel en fluctuaties in waterstand door extremere weersomstandigheden, extra uitdagingen voor de toekomst.
Gezonde wateren zijn essentieel om zowel de ecologische als economische functies van de grote wateren in de toekomst te waarborgen. Daarom is het noodzakelijk te investeren in de ecologische waterkwaliteit en het versterken van de veerkracht van onze wateren.
Wettelijke doelen
De overheid heeft wettelijke doelen (gebaseerd op Europese richtlijnen) vastgesteld om de ecologische waterkwaliteit in de grote wateren te verbeteren, in lijn met de Kaderrichtlijn Water en de Vogel- en Habitatrichtlijn. De PAGW-maatregelen zijn onder meer bedoeld om deze wettelijke doelstellingen duurzaam haalbaar te maken door de condities van het water en bodemsysteem van de grote wateren te verbeteren. Zo nemen we stappen om ook in de toekomst verzekerd te zijn van schone en gezonde wateren.
Adaptief en gefaseerd werken
Systeemherstel op schaal van de PAGW is een relatief nieuw werkveld. We voeren de projecten daarom in fases uit. We monitoren elk project en na de aanleg van de eerste fase volgt een evaluatie. Het ontwerp voor de tweede fase kan zo nodig aangepast worden. Eens in de zes jaar evalueren we het hele maatregelenpakket van de PAGW en stellen we dit waar nodig bij.
Met de PAGW-projecten zetten we de ontwikkeling van de ecologische waterkwaliteit en natuurherstel in gang. Een essentiële vervolgstap is het beheer van de projecten. Daarom monitoren we of het beheer na uitvoering van de projecten voldoet en of doelen worden bereikt. Soms zijn er aanpassingen nodig vanwege bijvoorbeeld klimaatverandering, zoals zeespiegelstijging of temperatuurstijging.
Kennisgedreven werken
De PAGW is een kennisintensief programma. Elk project wordt uitgevoerd op basis van de best beschikbare kennis (onder andere over het water- en bodemsysteem, ecologie en waterkwaliteit). Tijdens de uitvoering van projecten worden nieuwe inzichten opgedaan, bijvoorbeeld door monitoring van de effecten van natuurherstelmaatregelen. Deze kennis wordt gedeeld, zodat toekomstige projecten nog effectiever kunnen bijdragen aan het herstel van de ecologische waterkwaliteit en de robuuste natuur in de grote wateren. Dit proces wordt ondersteund door wetenschappelijke onderzoeken en rapporten die beschikbaar zijn via onze publicatiebank.
Landelijke coördinatie en regionale gebiedsgerichte projecten
De voorbereiding van de PAGW-projecten wordt landelijk gecoördineerd. Ook wordt landelijk de voortgang van de projecten bewaakt, onderwerpen op de beleidsagenda gezet, de strategische koers bepaald en gezorgd voor landelijke communicatie.
De projectteams voeren de afzonderlijke projecten uit en werken gebieds- en opgavegericht. Wat er leeft onder regionale partijen en omwonende staat hierbij centraal. De projectteams stellen vervolgens samen met de betrokken partijen verschillende mogelijke benaderingen van de opgaven voor. Vanaf vooronderzoeken en verkenningen tot en met de realisatie en het beheer sluiten we aan op lopende gebiedsprocessen. Zo wordt er bij elk project rekening gehouden met wat er in de regio speelt.
Samenwerking met partners en andere programma’s
Binnen de PAGW werken we samen met regionale overheden, kennisinstellingen, bedrijven, maatschappelijke partners en natuurorganisaties. We onderzoeken met hen de mogelijkheden om deze rijksopgave te combineren met regionale opgaven. Zo kunnen we naast de doelstellingen van de PAGW ook andere doelstellingen behalen en ontstaat er synergie: samen met projectpartners bereiken we meer doelen dan ieder voor zich.
De PAGW werkt ook samen met andere programma’s en initiatieven voor het verbeteren van het waterbeheer en de natuur, zoals Kaderrichtlijn Water en Natura 2000, het Hoogwaterbeschermingsprogramma, en het programma Ruimte voor de Rivier 2.0. Door deze samenwerking kunnen we de effectiviteit van onze maatregelen vergroten.
Strategieën: dynamiek, verbinding en leefgebied
De PAGW werkt met drie kernstrategieën om de natuur en ecologische waterkwaliteit te verbeteren. Meer hierover weten? Bekijk dan de streefbeelden-pagina waar we verder inzoomen op het landelijk streefbeeld en de vier individuele streefbeelden per groot water.
- Dynamiek: Het herstellen van de natuurlijke dynamiek in de wateren door bijvoorbeeld het verwijderen van obstakels, het herstellen van stromen of het vergroten van overstromingsvlaktes.
- Verbinding: Het herstellen van verbindingen tussen grote wateren onderling en met het regionaal watersysteem, zodat dieren weer vrij kunnen migreren, voedingsstoffen uitgewisseld kunnen worden en verschillende ecosystemen elkaar kunnen versterken.
- Leefgebied: Het creëren van nieuwe of verbeterde leefgebieden voor flora en fauna, die bijdragen aan een meer toekomstbestendige en robuuste natuur.