Rivierengebied

De kerngebieden zijn de Biesbosch, de IJssel-Vechtdelta, Grensmaas en de Gelderse Poort. Deze structuur staat garant voor de realisatie van de levensvatbaarheid van typische riviergebonden ecotopen en soorten. Dit noemen we de ecologische systeemaanpak.

Met de ecologische systeemaanpak creëren we de condities voor de ontwikkeling van een gezond en veerkrachtig ecosysteem. Daarmee zijn we beter voorbereid op toekomstige ontwikkelingen zoals klimaatverandering. Deze aanpak wordt integraal afgestemd op andere riviergebonden en maatschappelijke functies. Hiermee geven we toekomst aan een natuurlijk en veilig riviersysteem. Een waardevol riviersysteem dat tal van kansen en mogelijkheden biedt voor menselijk gebruik, zoals scheepvaart, landbouw en recreatie.

Wat we doen

• We realiseren grote leefgebieden in natuurlijke samenhang.
• We realiseren leefgebieden van formaat.
• We scheppen voorwaarden voor meer natuurlijke ontwikkeling van soorten planten en dieren.
• We ontwikkelen een ecologische verbinding tussen de verschillende hoofdwatersystemen en regionale watersysemen. En tussen binnendijkse en buitendijkse gebieden.

De kerngebieden Biesbosch, IJssel-Vechtdelta, Grensmaas en Gelderse Poort zijn de centrale leefgebieden in het systeem. De ruimtes tussen deze hotspots gaan we verbinden met groen-blauwlint. Ze hebben schoon, goed stromend water en brede oeverzones waar de natuur zich ruimschoots kan ontwikkelen. Het leven in dit netwerk kenmerkt zich door dynamiek, biodiversiteit en de veerkracht om de uitdagingen van klimaatverandering en menselijk gebruik te kunnen aangaan.

Oorspronkelijke dynamiek

Onze grote rivieren zijn oorspronkelijk grote, rijke, dynamische ecosystemen. De uiterwaarden langs de rivieren kenmerken zich van nature door:

• hardhout- en zachthoutooibossen;
• natte en droge graslanden;
• stromende nevengeulen;
• stilstaande wateren met rietmoerassen;
• natuurlijke rivieroevers.

Deze typische riviergebonden ecotopen ontwikkelen zich in een natuurlijke situatie afhankelijk van omstandigheden. De ontwikkeling is afhankelijk van de aanwezige natuurlijke hydrodynamiek en morfodynamiek, het bodemsubstraat, de hoogteligging en de verbinding met het achterland.  Door de mix van ecotopen vindt een groot aantal soorten planten en dieren een gunstige leefomgeving. De biodiversiteit is hoog en er is sprake van hoogwaardige voedselketens. Bovendien leven er vele bijzondere dieren zoals visarend, kwartelkoning, roerdomp, otter en barbeel.

In de 20e eeuw heeft de mens de rivieren aangepast

Dit deden we voor de scheepvaart en om overtollig water snel te kunnen afvoeren. Stuwen en kribben werden aangebracht, dijken werden verhoogd en versterkt, bochten werden afgesneden. Hierdoor is veel natuurlijke dynamiek verdwenen en snijden de rivieren zich steeds dieper in. Daardoor stromen de uiterwaarden minder vaak over en wordt de rivierkwel onderbroken. Dit heeft tot gevolg dat de natuur verdroogt en dat er geen natuurlijke uitwisseling meer mogelijk is tussen het zomerbed en de uiterwaarden. Veel uiterwaarden worden door de landbouw gebruikt waardoor er onvoldoende aaneengesloten leefruimte overgebleven is voor de natuur. Het aantal soorten planten en dieren dat hier nog kan overleven neemt sterk af. De plekken waar ze wel kunnen overleven, komen steeds verder uit elkaar te liggen of zijn niet meer bereikbaar. Soorten sterven hierdoor uit.

Het begin van natuurherstel

Eind 20e eeuw krijgt de natuur in het rivierengebied meer aandacht. Denk aan grote projecten als Millingerwaard, maar ook aan de ontwikkeling van natuurvriendelijke oevers. Of de aanleg van vistrappen en de uiterwaardprojecten uit de programma’s Ruimte voor de Rivier en NURG. De natuur is beleidsmatig en wettelijk verankerd in Natura 2000, Natuurnetwerk Nederland (NNN) en de Kaderrichtlijn Water (KRW). Dit waren de 1e stappen voor natuurherstel.
Dit blijkt succesvol: in de Biesbosch broeden bijvoorbeeld weer roofvogels als zeearenden en visarenden. In de Duursche waarden komen weer ooibossen tot ontwikkeling. Maar er moeten nog veel meer stappen gezet worden om de op dit moment ontbrekende kenmerkende onderdelen van het rivierenlandschap terug te brengen.

De Programmatische Aanpak Grote Wateren investeert verder in de realisatie van toekomstbestendige en robuuste natuur. 

De Ecologische systeemopgave en de samenhang met N2000, NNN, KRW en IRM

In onze ecologische systeemaanpak staat de ontwikkeling van 4 natuurlijke gebieden van formaat centraal. In de riviertakken tussen deze hotspots willen we corridors realiseren. Een corridor is een doorgaande zone waar dieren zich veilig door het water en over land kunnen bewegen. Een groenblauwe zone met schoon, goed stromend water en brede oeverzones waar de natuur zich ruimschoots kan ontwikkelen. Op regelmatige afstand zijn deze corridors verbreed tot stapstenen: gebieden van waaruit de natuur zich verder kan uitbreiden en ontwikkelen.

Verbindingen maken

De uiterwaarden en het zomerbed van de rivier krijgen een verbinding via rivierkwel en nevengeulen. Uiterwaarden kunnen zich in samenhang ontwikkelen tot leefgebied, voortplantingsgebied en overwinteringsgebied. Deze aanpak zorgt ervoor dat de levensvatbaarheid van riviergebonden ecotopen en soorten versterkt. En dat de natuur robuust wordt.

Afstemmen en ontwikkelen

De Ecologische systeemopgave gaat uit van de realisatie van N2000, NNN en KRW. In nauwe samenwerking met de verantwoordelijke organisaties worden de doelen en de samenhang afgestemd en ontwikkeld.

Programma Integraal Riviermanagement

In nauwe samenwerking met het programma IRM wordt de ecologische systeemopgave uitgewerkt. Dat is inclusief de doelen N2000, NNN, KRW.
Het programma IRM bereidt de beleidsontwikkelingen voor de riviergebonden functies rivierafvoer en rivierbodemligging voor. Doordat ook IRM uitgaat van een natuurinclusieve systeembenadering is het mogelijk om de natuur op een duurzame en robuuste wijze te ontwikkelen. De PAGW-maatregelen worden waar mogelijk onderdeel van het programma IRM onder de Omgevingswet (PoW).

Synergie met maatschappelijke functies

De ecologische systeemopgave geeft mogelijkheden voor synergie met tal van economische en maatschappelijke waarden.
De natuur en de waterkwaliteit zijn zo robuust dat het ecosysteem duurzaam medegebruik kan dragen. En dat het systeem veranderende omstandigheden kan opvangen. Denk daarbij aan klimaatverandering, nieuwe vormen van gebruik of de komst van exoten.

Kansen en mogelijkheden

De ecologische systeemopgave biedt ruimte voor:

• de ontwikkeling van economisch medegebruik zoals scheepvaart;
• de transitie naar natuur inclusieve landbouw;
• de recreatiesector;
• oplossingen voor de stikstofproblematiek. Dat kan enerzijds met bronmaatregelen, anderzijds zijn er mogelijkheden voor wettelijke compensatie;
• oplossingen voor de klimaatproblematiek. Een toename van bos en natuurlijke vegetatie legt CO2 vast en biedt adaptatie bij hete perioden.

Een structurele vernatting van de uiterwaarden zorgt voor een robuustere zoetwatervoorziening en een robuustere hydrologische verbinding tussen binnen- en buitendijkse gebieden. Natuur binnendijks en buitendijks worden versterkt door deze onderling te verbinden.

Door een sterk verbeterde leefomgeving biedt de ecologische systeemopgave kansen voor een natuurlijke verbinding tussen maatschappij en rivier. Dit is zeker relevant bij toenemende bevolkingsgroei. Door de ontwikkeling van een natuurlijk en toegankelijk riviersysteem worden tal van dorpen en steden weer verbonden met de rivier. Hierdoor neemt van de belevingswaarde en de gebruikswaarde van het gebied fors toe. Dat is goed voor het welzijn en de gezondheid van burgers.

Gebiedsagenda

De PAGW-maatregelen worden grotendeels onderdeel van het programma Integraal Riviermanagement.